ફિલ્મ સંગીતમાં એક ગીતનાં વિવિધ સ્વરૂપોનો આ પ્રકાર બહુ જ પ્રચલિત ગણી શકાય. આ પ્રકારમાં સહુથી વધારે ગીતોમાં એ જ ફિલ્મમાં જૂદાં જૂદાં પરિપ્રેક્ષ્યમાં રજૂ થયેલ એક ગીત પુરૂષ (પાર્શ્વ)ગાયકના અને બીજું ગીત સ્ત્રી (પાર્શ્વ)ગાયકના અવાજમાં એકલ ગીતના સ્વરૂપમાં જોવા મળે છે, જેમ કે
ફિલ્મ 'જીગર અને અમી' (૧૯૭૦) નાં ગીત - સજન મારી પ્રીતડી સદિયોં પુરાણી, ભૂલી ના ભૂલાશે પ્રણય કહાણી-માં
સુમન કલ્યાણપુરના અવાજમાં પ્રેમના ઇઝહાર ગવાયેલાં પહેલાં સ્વરૂપ
તેમ જ સુમન કલ્યાણપુરના જ અવાજમાં વિરહનાં દર્દને રજૂ કરતાં બીજાં
અને મુકેશના અવાજમાં દર્દની વેદના રજૂ કરતાં
ત્રણ સ્વરૂપોનો બહુ જ અસરકારક ઉપયોગ કરાયો છે.
પુરુષ એકલ સ્વરમાં અથવા તો સ્ત્રી એકલ સ્વરૂપમાં જ ગીતનાં જુદાં જુદાં સ્વરૂપો પણ બહુધા જોવા મળે છે. મોટા ભાગના કિસ્સાઓમાં એક સ્વરૂપ આનંદના તો બીજું સ્વરૂપ દુઃખ, કરૂણાના ભાવ રજૂ કરતું હોય છે.
પહેલાં જોઇએ પુરૂષ અવાજમાં એકલ ગીતમાં જુદાં જુદાં સ્વરૂપનો ઉપયોગ.
ફિલ્મ 'બ્રહ્મચારી'માં મોહમ્મદ રફીના અવાજમાં "મૈં ગાઉં તુમ સો જાઓ, સુખ સપનોંમેં સો જાઓ"નાં પહેલાં સ્વરૂપમાં નાયક તેની સાથે ઉછરતાં બાળકોને સુવરાવતી વખતે આનંદ વહેંચે છે,
જ્યારે બીજાં ગીતમાં હવે મુશ્કેલીઓથી ઘેરાઇ જવાની અકળામણની વ્યથા અનુભવી શકાય છે.
પુરુષ અવાજમાં ગવાયેલ ખૂબ જ આનંદની લહેર ચલાવતું 'સોલવા સાલ '(૧૯૫૮)નું સચીન દેવ બર્મને સંગીતબધ્ધ કરેલ હેમંત કુમારનું ગીત - હૈ અપના દિલ તો આવારા, ન જાને કિસપે આયેગા
અને ગીતની સાથેનાં ઓર્કેસ્ટ્રેશન અને સૂરમાં ફરક દ્વારા, જુદાઇના ગમની ઊંડાઇઓ માપતું, તેનું જોડીદાર ગીત આ પ્રકારનાં ગીતોનું બહુ જ અસરકરક ઉદાહરણ છે. [જો મારી ભૂલ ન થતી હોય તો આ ગીતમાં હાર્મોનિકા 'છોકરડા' રાહુલ દેવ બર્મને વગાડી હતી.]
પરદા પર કિશોર કુમાર ગીત ગાય, પણ તેને પાછળથી સુર મોહમ્મદ રફીએ આપ્યો હોય તેવાં 'શરારત' (૧૯૫૯)નાં ગીત 'અજબ હૈ દાસ્તાં તેરી અય ઝીંદગી'માં શંકર જયકિશને પણ બખુબી ગીતનાં બંને સ્વરૂપને અલગ નિખાર આપ્યો છે.
એકલ પુરુષ અવાજમાં ગવાયેલ અલગ સ્વરૂપનાં આનંદ અને દુઃખનાં ગીતોનાં વૈવિધ્યપૂર્ણ ઉદાહરણો માણ્યા પછી આ શ્રેણીના હવે પછીના હપ્તામાં આપણે પુરુષ અવાજમાં ગવાયેલ એકલ ગીતોમાં અલગ અલગ મૂડની ઝાંખી કરીશું......
ફિલ્મ 'જીગર અને અમી' (૧૯૭૦) નાં ગીત - સજન મારી પ્રીતડી સદિયોં પુરાણી, ભૂલી ના ભૂલાશે પ્રણય કહાણી-માં
સુમન કલ્યાણપુરના અવાજમાં પ્રેમના ઇઝહાર ગવાયેલાં પહેલાં સ્વરૂપ
તેમ જ સુમન કલ્યાણપુરના જ અવાજમાં વિરહનાં દર્દને રજૂ કરતાં બીજાં
અને મુકેશના અવાજમાં દર્દની વેદના રજૂ કરતાં
પુરુષ એકલ સ્વરમાં અથવા તો સ્ત્રી એકલ સ્વરૂપમાં જ ગીતનાં જુદાં જુદાં સ્વરૂપો પણ બહુધા જોવા મળે છે. મોટા ભાગના કિસ્સાઓમાં એક સ્વરૂપ આનંદના તો બીજું સ્વરૂપ દુઃખ, કરૂણાના ભાવ રજૂ કરતું હોય છે.
પહેલાં જોઇએ પુરૂષ અવાજમાં એકલ ગીતમાં જુદાં જુદાં સ્વરૂપનો ઉપયોગ.
ફિલ્મ 'બ્રહ્મચારી'માં મોહમ્મદ રફીના અવાજમાં "મૈં ગાઉં તુમ સો જાઓ, સુખ સપનોંમેં સો જાઓ"નાં પહેલાં સ્વરૂપમાં નાયક તેની સાથે ઉછરતાં બાળકોને સુવરાવતી વખતે આનંદ વહેંચે છે,
જ્યારે બીજાં ગીતમાં હવે મુશ્કેલીઓથી ઘેરાઇ જવાની અકળામણની વ્યથા અનુભવી શકાય છે.
પુરુષ અવાજમાં ગવાયેલ ખૂબ જ આનંદની લહેર ચલાવતું 'સોલવા સાલ '(૧૯૫૮)નું સચીન દેવ બર્મને સંગીતબધ્ધ કરેલ હેમંત કુમારનું ગીત - હૈ અપના દિલ તો આવારા, ન જાને કિસપે આયેગા
અને ગીતની સાથેનાં ઓર્કેસ્ટ્રેશન અને સૂરમાં ફરક દ્વારા, જુદાઇના ગમની ઊંડાઇઓ માપતું, તેનું જોડીદાર ગીત આ પ્રકારનાં ગીતોનું બહુ જ અસરકરક ઉદાહરણ છે. [જો મારી ભૂલ ન થતી હોય તો આ ગીતમાં હાર્મોનિકા 'છોકરડા' રાહુલ દેવ બર્મને વગાડી હતી.]
પરદા પર કિશોર કુમાર ગીત ગાય, પણ તેને પાછળથી સુર મોહમ્મદ રફીએ આપ્યો હોય તેવાં 'શરારત' (૧૯૫૯)નાં ગીત 'અજબ હૈ દાસ્તાં તેરી અય ઝીંદગી'માં શંકર જયકિશને પણ બખુબી ગીતનાં બંને સ્વરૂપને અલગ નિખાર આપ્યો છે.
એકલ પુરુષ અવાજમાં ગવાયેલ અલગ સ્વરૂપનાં આનંદ અને દુઃખનાં ગીતોનાં વૈવિધ્યપૂર્ણ ઉદાહરણો માણ્યા પછી આ શ્રેણીના હવે પછીના હપ્તામાં આપણે પુરુષ અવાજમાં ગવાયેલ એકલ ગીતોમાં અલગ અલગ મૂડની ઝાંખી કરીશું......
No comments:
Post a Comment